NaturaPrzyrodaŚrodowisko

Bociany symbolem polskiego krajobrazu na wiosnę

Bociany

Ekscytacja bocianimi powrotami już rozpoczęta, a pierwsze bociany są obserwowane w przede wszystkim w zachodniej Polsce już od początku marca.


Tradycyjnie jednak ich wiosennego pojawu oczekiwano 19 marca, zgodnie z przysłowiem: „na Józefa świętego przylatują ptaki jego”.

Radzimy jednak uważać z wszelkimi newsami, o tym, że nasze bociany już zajmują gniazda – zauważa prof. Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Przede wszystkim trochę bocianów próbuje zimować w Polsce, gdzie pomagają im ludzie i coraz łagodniejsza pogoda zimą.

Ponadto część ptaków zatrzymuje się na Bliskim Wchodzie.

Ponadto współpracownicy Grupy Badawczej Bociana Białego (GBBB), zrzeszającej miłośników tego gatunku, zarówno profesjonalnych naukowców, jak i amatorów oraz praktyków ochroniarzy, wiedzą, że bocian bywa nagminnie mylony z żurawiem.

Świadczy o tym fakt, iż osoby relacjonujące przyloty bocianów do południowej Polski, powołują się na … klangor, a więc typowy, donośny głos żurawia.

Jest to niestety kolejny dowód, że, jako społeczeństwo, tracimy wiedzę przyrodniczą, nawet na temat sporych i charyzmatycznych gatunków – konstatuje prof. Tryjanowski

Dzisiaj jednak nie musimy się tylko wpatrywać w niebo na szybujące ptaki, czy też monitorować bocianich gniazd, bowiem z pomocą przychodzi zaawansowana technika.

Możemy spojrzeć na obraz z kamer internetowych, w tym tej najbardziej znanej z wielkopolskich Przygodzic.

Możemy też przypatrywać się wędrówce dokładnie znanych osobników.

Na Opolszczyźnie dziesiątki bocianów zaopatrzył w specjalne nadajniki satelitarne zespół Silesiana pod kierunkiem Joachima Siekiery.

Współczesne nadajniki są nie tylko lekkie i ergonomiczne, ale zbierają nawet w odstępach 20-sekundowych takie dane jak tętno pracy serca, temperatura ciała ptaka, wysokość lotu, jak i oczywiście bardzo dokładna pozycja geograficzna.

W nieprawdopodobny sposób zmieniło to nasze możliwości analiz, zwłaszcza jeśli można współpracować w szerszym zespole – wyjaśnia Joachim Siekiera.

Na przykład wiemy, że w tym roku w połowie marca nasze ptaki są w Egipcie.

Monitoring bocianów, 14 marca 2021 g. 20:00

Wpatrywanie się w niebo, czy też spoglądanie na łąkę, bądź gniazdo – to ciągle ważny wątek kulturowy.

Jeśli pierwszy raz widziano lecącego bociana to przynosił szczęście, jeśli chodził po łące to oznaczało ciężką pracę, zaś jeśli odpoczywał na gnieździe to raczej był zły omen.

Tak w 1958 r., w ankiecie przygotowanej z okazji Międzynarodowego Spisu Bociana Białego, a opracowanej przez prof. Andrzeja Wuczyńskiego z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, pisał o tych wierzeniach nauczyciel z Boguszyna w pow. jarocińskim: „Zobaczenie pierwszego bociana na wiosnę w locie przynosi człowiekowi szczęśliwy rok lub wędrówkę (zmianę mieszkania), bocian na ziemi chodzi – nie ma wędrówki, życie bez zmian, bocian na ziemi na jednej nodze – zapowiada śmierć kogoś w rodzinie.”

Interpretacje zjawiska pozostawmy etnografom, a lepiej podkreślmy, że zobaczenie bociana to fantastyczny sygnał – wyjaśnia prof. Tryjanowski.

Po prostu cieszmy się, że te ptaki są wciąż z nami, bo wyniki badań nad liczebnością tego gatunku, zwłaszcza w zachodniej i południowej Polsce, doprawdy nie dostarczają powodów do optymizmu.

Populacja zmniejsza się, a Polska najprawdopodobniej przestała być bocianim krajem numer jeden.

Stąd też dziwi, a nawet zaskakuje badaczy fakt, że bocian biały nie znalazł się w nowej Czerwonej liście ptaków Polski. 

Wiele sugestii wskazuje, iż pod względem liczebności wyprzedza już nas Hiszpania, a jako pocieszenie, zawsze możemy sobie zanucić pod nosem, że mamy jeszcze drugie miejsce na podium – z przekąsem konstatuje poznański badacz.

Zbyt wczesny przylot bywa kosztowny, zwłaszcza gdy powraca zimowa aura z mrozami i śniegiem, co przecież w marcu i kwietniu, a nawet w maju wcale nie jest rzadkością. Jednak ryzyko generalnie się opłaca – podkreśla prof. Tryjanowski – i wcześniej przylatujące ptaki to pewnie osobniki bardziej doświadczone i w lepszej kondycji.

Proces zajmowania gniazd ma określony charakter.

Gniazda, szczególnie te największe, w najlepszych terytoriach, to obiekt pożądania wszystkich bocianów.

Nic dziwnego, że toczą się o nie zacięte walki – zauważa Adam Zbyryt z Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (PTOP) i Uniwersytetu w Białymstoku. Jednak – zupełnie jak w sprzedażach miejskich nieruchomości, dom to jedno, ale liczy się także okolica – dopowiada prof. Tryjanowski, a potwierdzają to badania zespołu prof. Leszka Jerzaka z Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Zaskoczyło nas, że jednak nie tylko poziom wody w Odrze ma wpływ na sekwencję zajmowania, gniazd, ale ważne jest występowanie … wypasanego bydła.

To zapewne ma związek z dostępnością do pokarmu – wyjaśnia prof. Jerzak – co wpływa na kondycję samicy stojącej przed koniecznością rozpoczęcia energochłonnego procesu reprodukcji, składania jaj.

Rzeczywiście, kondycja samic wydaje się mieć kluczowe znaczenie, czy jednak łatwo odróżnić samca od samicy w czasie przylotu?

Zdecydowanie nie, zgodnie twierdzą badacze, zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy zrzeszeni w GBBB.

Wszystko staje się łatwiejsze, gdy bociany są wyposażone w specjalne obrączki ornitologiczne, z dobrze widocznymi numerami możliwymi do odczytania przez lunetę.

To wielka pomoc dla badaczy – wyjaśnia prof. Tryjanowski, jednak kluczem pozostaje pytanie, dlaczego samce i samice bociana mają nieco odmienne strategie migracji.

Nowe światło rzucają na to wspólne badania zespołów z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Uniwersytetu Szczecińskiego, a rąbka tajemnicy uchyla ich koordynator dr Zbigniew Kwieciński.

Popatrzmy na bociany jak na samoloty, choć gwoli precyzji raczej to motoszybowce, bo wznosząc się muszą zainwestować sporo energii, a dalej już lecą z ciepłymi prądami powietrza.

Choć niezwykle trudno dostrzec u bocianów różnice płciowe, to jednak, gdy popatrzymy na budowę jelit, samice istotnie różnią się od samców.

Bocianie panie mają jelita dłuższe niż panowie, co wiąże się z ich trybem życia.

Kolejny dowód na to, ważny do zapamiętania nie tylko na wiosnę, że liczy się wnętrze – razem zgodnie żartują prof. Tryjanowski i dr Kwieciński.

Tekst: prof. dr hab. Piotr Tryjanowski
Katedra Zoologii, Wydział Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach

Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu