Ochrona środowiska

Ochrona środowiska naturalnego należy obecnie do podstawowych zadań władz publicznych. Obowiązek chronienia środowiska wynika wprost z regulacji zawartych w ustawie zasadniczej.

W obecnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przepisy odnoszące się bezpośrednio do ochrony środowiska znajdują się w różnych miejscach, występując w różnym kontekście (1).

Na szczególne wyróżnienie zasługuje art. 74 ust. 4 Konstytucji RP, zgodnie z którym „władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska”. Zarówno powyżej przytoczony przepis, jak i art. 74 ust. 3 wymuszają na ustawodawcy stworzenie odpowiednich warunków dla efektywnej realizacji postanowień ustawy zasadniczej (2).

Art. 74. Ochrona środowiska jako obowiązek władz publicznych

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Ochrona środowiska jest konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych, które zobowiązane są do zapewniania społeczeństwu właściwych pod względem ekologicznym warunków rozwoju poprzez działania zmierzające do utrzymania naturalnych podstaw bytu człowieka wraz z opieką nad wszystkimi elementami tych podstaw.

Nałożenie na władze publiczne obowiązków z zakresu ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego oznacza, że na władze publiczne Konstytucja RP nakłada określone obowiązki prawne. Konstytucyjny obowiązek prawny to wyrażony w konstytucyjnej normie prawnej nakaz lub zakaz określonego zachowania się w danej sytuacji (8).

Polski prawodawca podjął się tego zadania, uchwalając dnia 3 października 2008 r. ustawę o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (3).

W obecnie istniejącym polskim systemie prawnym jest on podstawowym aktem prawnym regulującym możliwość udziału społeczeństwa w chronieniu środowiska naturalnego.

Możliwość wpływania na ochronę środowiska naturalnego przez społeczeństwo związana jest z przemianami ustrojowymi dokonanymi w Polsce po 1989 roku, gdy sukcesywnie podejmowano działania na rzecz utworzenia społeczeństwa obywatelskiego (4) .

Pierwszym aktem prawnym dedykowanym umożliwieniu społeczeństwu udziału w ochronie środowiska naturalnego była ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko (5).

Powyższy akt prawny poświęcił przepisy Rozdziału 3 uregulowaniu zagadnienia udziału społeczeństwa, w tym także organizacji społecznych, w ochronie środowiska naturalnego. Przyjęcie tego aktu prawnego było niezbędnym do urzeczywistnienia przyjętych w Konstytucji RP postanowień dotyczących prawa do informacji o środowisku i udziału społeczeństwa w jego ochronie (6) .

Jednak obowiązywała ona krótko, gdyż po niespełna roku weszła w życie ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, która w przepisach Działu V, w art. 31-39 określała zasady i sposób udziału społeczeństwa w ochronie środowiska (7) .

W związku z wejściem w życie u.u.i.ś.o., przepisy Prawa ochrony środowiska w tym zakresie przestały obowiązywać.

Udział społeczeństwa w ochronie środowiska może przejawiać się jako samodzielna inicjatywa obywateli, jak również ich zrzeszeń, określonych przez ustawodawcę jako organizacje ekologiczne. Natomiast regulatorem prawa jest władza publiczna.

Bibliografia:

1. Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.
   2. Art. 74 ust. 3 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska”.
   3. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 353; dalej jako u.u.i.ś.o.
   4. „Zasada społeczeństwa obywatelskiego w płaszczyźnie prawno-ustrojowej odzwierciedla preferencje dla podmiotowości jednostek, grup społecznych i masowej aktywności obywatelskiej, a nie tylko elit politycznych. U podstaw społeczeństwa obywatelskiego leży przekonanie o wartości, jaką stanowi swoboda wyrażania własnych opinii oraz dążenie jednostek do realizacji własnych interesów”, H. Lisicka, Rola organizacji ekologicznych w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego, [w:] H. Lisicka (red.), Udział społeczeństwa w zintegrowanej ochronie środowiska, Wrocław 2010, s. 38. 5. Dz. U. z 2000 r. Nr 109, poz. 1156 z późn. zm. 6. „Konsekwencją konstytucyjnie gwarantowanego prawa do informacji o stanie środowiska jest umożliwienie wykorzystania informacji w stosownych postępowaniach administracyjnych, w których wydaje się decyzje z zakresu ochrony środowiska. Gdyby brakowało gwarancji procesowych, przepisy dotyczące informacji o stanie środowiska byłyby niepełną regulacją”, B. Rakoczy, B. Wierzbowski, Prawo ochrony środowiska. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 2012, s. 101 i 102. 7. Tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 519 z późn. zm. 8. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2010, s. 508.