EkologiaGospodarkaKlimatŚrodowisko

Termomodernizacja jako element efektywności energetycznej na terenach zurbanizowanych

Poprawa efektywności energetycznej oraz racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów energetycznych w perspektywie wzrastającego zapotrzebowania na energię, są obszarami do których Polska przywiązuje dużą wagę.

Walka ze zmianami klimatycznymi zaczyna się tu i teraz, bowiem w nowoczesnym społeczeństwie to właśnie budynki są głównymi odbiorcami energii.

Oszczędzanie energii poprzez gaszenie światła, korzystanie z energooszczędnych urządzeń i żarówek pozwala zaoszczędzić na kosztach energii oraz obniżyć emisję CO2, zaś dobra izolacja i nowoczesne okna są jednymi spośród wielu środków redukcji emisji i wysokości rachunków za ogrzewanie i/lub chłodzenie pomieszczeń.

Możemy zatem mówić o termomodernizacji, jako elemencie efektywności energetycznej.

Efektywność energetyczna należy do najbardziej opłacalnych sposobów zwiększania bezpieczeństwa dostaw energii oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń.

Pod wieloma względami efektywność energetyczną można postrzegać, jako największe źródło energii.

Wykorzystanie standardu pasywnego przy projektowaniu i budowie nowych budynków jest sprawdzonym sposobem na uzyskanie komfortowych, superenergooszczędnych budynków w przystępnej cenie.

Mało kto wie, że stosując te same zasady projektowania i budowy, można również termomodernizować istniejące obiekty.

Taka głęboka i kompleksowa termomodernizacja niesie za sobą znaczne  koszty inwestycyjne, ale jednocześnie zapewnia wiele korzyści dla właścicieli i użytkowników budynku, jak również dla społeczeństwa i środowiska naturalnego.

Termomodernizacja według standardu pasywnego wymaga zwykle następujących kroków:

> przeprojektowania funkcjonalnego wnętrza budynku, by pomieszczenia, w których ludzie przebywają częściej,  znalazły się w południowej, bardziej nasłonecznionej części budynku,

> zastosowania odpowiedniej izolacji termicznej zewnętrznych przegród budynku – w zależności od stanu technicznego przegród, technologii wykonania starego budynku oraz innych czynników decyzyjnych, można zastosować różne rozwiązania technologiczne, np. izolację  zewnętrzną, lub wewnętrzną: izolację otwartą lub zamknięta dyfuzyjnie,

> redukcji wbudowanych mostków – w zależności od istniejącego projektu może to wymuszać zmiany konstrukcyjne (np. eliminację balkonów) lub zastosowanie dodatkowej warstwy ocieplenia,

> zapewnienia odpowiedniej szczelności powietrznej budynku – wiąże się to z uszczelnieniem okien oraz drzwi i zastosowaniem paraizolacji oraz wiatroizolacji przegród zewnętrznych,

> poprawnego montażu drzwi, a także okien o wysokich parametrach energooszczędności – okna południowe stają się ważnym źródłem energii grzewczej dla budynku,

> zastosowania wentylacji mechanicznej z rekuperacją – wentylacja mechaniczna pozwala na dostarczanie wymaganej ilości powietrza do szczelnego budynku i umożliwia odzysk ciepła z zużytego powietrza,

> zagwarantowania odpowiedniego zacienienia od południa i zachodu, które chroni termomodernizowany budynek przed nadmiernym  nagrzewaniem się latem,

> wymiany instalacji grzewczo – chłodzącej (wraz z wymiana źródła ciepła) na podstawie nowego bilansu energetycznego termomodernizowanego budynku – instalacja musi uwzględniać ograniczone straty energii oraz pasywną energię ze słońca, a także  wewnętrzne zyski ciepła (np. produkowanego przez użytkowników lub urządzenia elektryczne).

By osiągnąć jak najlepszy efekt energetyczny i uzyskać poprawę komfortu, wszystkie działania powinny zostać podjęte jednocześnie, a to, niestety, często wiąże się ze znacznymi  kosztami inwestycyjnymi.

W przypadku tego typu projektów nie ma jednego idealnego rozwiązania technologicznego, które pasowałoby do wszystkich budynków.

W związku z tym każda termomodernizacja powinna być poprzedzona rzetelnym audytem energetycznym, uwzględniającym inwentaryzację stanu obecnego, badanie termowizyjne budynku oraz test szczelności.

Następnie należy wybrać najlepsze rozwiązania dla danego inwestora.

Przy takiej decyzji warto zestawić wszystkie korzyści (nie tylko ekonomiczne) i koszty związane z przebudową.

Kompleksowa termomodernizacja istniejących obiektów wiąże się z dodatkowymi wyzwaniami.

Do głównych zaliczyć można ochronę zewnętrznej, historycznej fasady budynku przy termomodernizacji od zewnątrz, a także ograniczenia przestrzenne dla obiektów ocieplanych z zewnątrz, a wybudowanych w granicy działki.

Wyzwaniami są również ograniczenia przestrzenne dla ocieplania ścian od środka budynku (warstwa izolacji zmniejsza powierzchnię i objętość pomieszczeń), a także wymogi przestrzenne dla instalacji wentylacji wentylacji mechanicznej (centrala zwykle zajmuje jedno pomieszczenie, a grube, ocieplone przewody wentylacyjne wymuszają zaplanowanie przejść i estetyczne poprowadzenie ich wewnątrz budynku).

Istnieje także ryzyko skroplenia wody w przegrodach (zwłaszcza w budynkach ocieplanych od środka).

Udane projekty termomodernizacji do standardu pasywnego wymagają od projektantów szerszej wiedzy, zespołowego projektowania, uwzględniającego wymogi wszystkich branż, a także znajomości technologii oraz materiałów dostępnych na rynku.

Projekty termomodernizacji, z którymi autor publikacji mógł się  zapoznać dowodzą, że stosowanie dodatkowego zestawu reguł związanych z termomodernizacją do standardu pasywnego można pogodzić z estetyką, dzięki czemu finalnie inwestorzy zyskują obiekt, który nie tylko jest komfortowy oraz superenergooszczędny, ale również atrakcyjny wizualnie.

Budynek zyskuje estetyczny wygląd, a jego wartość rynkowa w znaczący sposób może wzrosnąć.

To ważne, ale nie jedyne korzyści dla których warto poddać budynek termomodernizacji.

Dzięki niej zmniejszamy spalanie paliw grzewczych, a co za tym idzie, ograniczamy emisję gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza. Ma to pozytywny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi.

Zatem termomodernizacja to racjonalny wybór zarówno z ekonomicznego, jaki i ekologicznego, a także zdrowotnego punktu widzenia.

Efektywność energetyczna.

Ocieplanie ścian, wymiana starych, nieszczelnych okien i drzwi, montaż nowych pieców, a niekiedy kolektorów słonecznych, czyli termomodernizacja pozwala na znaczne oszczędności energii i pociąga za sobą ochronę środowiska oraz obniżenie rachunków.

Eksperci szacują, że w Polsce straty energii wynikające z nieefektywnego budownictwa przekraczają 10 mld zł.

Na szczęście w ostatnich latach zarówno władze państwowe, jak i samorządowe coraz częściej dostrzegają problem i w całym kraju przybywa projektów kompleksowej termomodernizacji budynków.

Z pomocą przychodzi Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, są też dotacje z Unii Europejskiej.

Przykładów takich inwestycji jest wiele. I tak np. w Łodzi prace trwały od roku 2012, a do roku 2016 termomodernizacji poddano 69 szkół.

Ocieplone zostały ściany, wymieniono dachy i stolarkę okienną, zmodernizowano systemy grzewcze.

Całość kosztowała ponad 76,8 mln zł. W latach 2017 – 2020 miasto planuje wydać 93 mln zł na termomodernizację kolejnych 70 obiektów.

Położona na Żywiecczyźnie gmina Łodygowice przeprowadziła prace związane z termomodernizacją i przebudową kotłowni w Przedszkolu nr 2 Łodygowicach Górnych i przedszkolu w Pietrzykowicach.

Było to możliwe dzięki dofinansowaniu z WFOŚiGW w Katowicach.

W obu przedszkolach wymieniona została instalacja centralnego ogrzewania, kotły, stolarka okienna i drzwiowa, docieplono ściany i stropy  oraz zamontowano kolektory słoneczne.

Dodatkowo w Łodygowicach wymieniono pokrycie dachu i dobudowano wejście – podkreślają urzędnicy.

Starostwo Powiatowe w Żywcu w latach 2007 – 2013 realizowało program „Kompleksowa termomodernizacja Powiatowych Placówek Oświaty na terenie Żywca”.

Wartość zadania, współfinansowanego ze środków UE w ramach Programu Rozwoju Subregionu Południowego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013, wyniosła ponad 2,5 mln zł, przy czym dofinansowanie to 2,3 mln zł.

Przedmiotem projektu była modernizacja źródła ciepła poprzez wymianę kotłów wodnych opalanych koksem na kotły retortowe na ekogroszek, termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Budowlano – Drzewnych oraz budynku warsztatów Powiatowego Centrum Kształcenia Praktycznego.

Efektem jest likwidacja jednego źródła niskiej emisji oraz zmniejszenie emisji do atmosfery dwutlenku siarki o 96,4%, dwutlenku węgla o 42,5%, a pyłów o 88,3%.

Na tym nie koniec. Powiat żywiecki planuje remonty w ramach kolejnego projektu „Termomodernizacja placówek użyteczności publicznej Powiaty Żywieckiego”, który podobnie jak poprzedni przyczyni się do zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim w okresie grzewczym.

Obejmie on 5 placówek użyteczności publicznej: budynek starostwa, miejskie liceum ogólnokształcące, Zespół Szkół Ogólnokształcących i Technicznych w Milówce (dwa budynki), Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy oraz Zespół Szkół Ekonomiczno – Gastronomicznych w Żywcu.

Wymieniona zostanie stolarka okienna i drzwiowa, instalacje wewnętrzne centralnego ogrzewania, zainstalowane zostaną kolektory słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne i pompy ciepła, a także zmienione oświetlenie na energooszczędne LED.

Z kolei gmina Dębica podpisała w połowie roku 2015 porozumienie z NFOŚ na realizacje termomodernizacji, która dofinansowana zostanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014.

Całkowita wartość projektu, to blisko 4,5 mln zł. Obejmuje prace w trzech budynkach szkół podstawowych polegające na ociepleniu tropów i stropodachów oraz ścian zewnętrznych, wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, modernizacji centralnego ogrzewania, instalacji ciepłej wody, wymianie oświetlenia na energooszczędne. Jak zapewniają urzędnicy, korzyści odczują przede wszystkim mieszkańcy, zwłaszcza uczniowie.

Ponad 10 mln zł kosztowała termomodernizacja budynków, na którą zdecydowały się władze Puław. W tym przypadku samorząd mógł liczyć na dotację z NFOŚiGW w wysokości 2,6 mln zł i pożyczkę w wysokości 5,3 mln zł.

Inwestycja objęła 12 placówek oświatowych i polegała na: ociepleniu przegród zewnętrznych (ścian, stropów i dachów), wymianie instalacji m.in. centralnego ogrzewania i wodociągowej, okien i drzwi, a także na modernizacji kotłowni.

Planowany efekt ekologiczny to ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla o blisko 1174 mg/rok.

Jeśli chodzi o finansowanie inwestycji, z pomocą przychodzą fundusze unijne

W ostatnich latach dużą popularnością cieszy się też formuła partnerstwa publiczno – prywatnego (PPP).

Na taką umowę zdecydowały się władze Radzionkowa (woj. śląskie).

Prace polegały na termomodernizacji budynków oświatowych oraz modernizacji oświetlenia wraz z utrzymaniem obiektów przez 10 lat od daty podpisania umowy.

Partnerem publicznym była gmina Radzionków. Prywatnym – Siemens.

Do zadań partnera prywatnego należało wykonanie i sfinansowanie zadania oraz świadczenie usług zarządzania energią cieplną. Musiał on też udzielić pełnej gwarancji osiągnięcia efektu ekonomicznego.

Umowa zawarta została na 10 lat.

W tym czasie wykonawca, po zakończeniu robót, ma utrzymać inwestycję w stanie pozwalającym na utrzymanie poziomu zagwarantowanych oszczędności energii cieplnej i elektrycznej.

Przejął on też na siebie obowiązek utrzymywania obiektów w należytym stanie technicznym i estetycznym.

Wartość projektu to blisko 9 mln zł. W tej kwocie mieści się wynagrodzenie ryczałtowe brutto dla wykonawcy. Jego wysokość uzależniona jest przede wszystkim od uzyskanego gwarantowanego poziomu oszczędności. Miał on wynieść: 54,03% dla energii cieplnej i 39,77% dla oświetlenia.

Gwarancja oszczędności zaczęła obowiązywać 1 listopada roku 2010. Szacowana kwota oszczędności, to blisko 3,5 mln zł.

W wynagrodzeniu ujęto też całkowitą odpowiedzialność wykonawcy za naprawy instalacji i obiektów, na które bezpośrednio, lub pośrednio miała wpływ inwestycja.

Na realizacje podobnego przedsięwzięcia zdecydowały się władze podwarszawskiej gminy Wiązowna, które podpisały umowę PPP na modernizację gminnych obiektów oświatowych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Będzie ono realizowane przez konsorcjum Warbud i Siemens.

Partner prywatny odpowiedzialny jest za zapewnienie finansowania, wykonanie dokumentacji projektowej, a także przeprowadzenie robót i prac termomodernizacyjnych.

Konsorcjum zobowiązało się do utrzymania stanu technicznego obiektów oraz zarządzania gospodarką energetyczną przez 15 lat.

Inwestycja dotyczy trzech szkół podstawowych: w Gliniance, Wiązownie i Zakręcie oraz adaptacji świetlicy w Woli Duckiej. Na rozbudowę szkół potrzebowaliśmy 70 mln zł.

To gigantyczna suma, której nie ma w kasie gminy.

Mogliśmy rozłożyć modernizację na wiele lat, rozbudowując po kolei każdą szkołę.

Ale to by oznaczało, że przebudowy potrwałyby przynajmniej 5 lat i w tym czasie nie wystarczyłoby nam pieniędzy na inne inwestycje.

Dlatego zdecydowaliśmy się na rozwiązanie bardziej śmiałe i niestosowane dotąd na naszym terenie: system partnerstwa publiczno – prywatnego, wyjaśnia Janusz Budny, wójt gminy Wiązowna. To oznacza, że pieniądze wyłożą prywatni przedsiębiorcy.

To oni sfinansują i przeprowadzą inwestycje jednocześnie we wszystkich szkołach. Będziemy je spłacali do roku 2033, po około 3,8 mln zł rocznie.

Przygotowanie inwestycji trwało ponad rok. To skomplikowany i trudny proces, ale jestem przekonany, że się opłaci – dodaje wójt.

Czym charakteryzują się budynki użyteczności publicznej?

Budynki użyteczności publicznej charakteryzują się dużym potencjałem w zakresie oszczędności energii, co można wykorzystać, podejmując odpowiednie działania inwestycyjne (zapewniające 30-50% oszczędności), wprowadzając zmiany organizacyjne (10% oszczędności) oraz edukując i zachęcając do zmiany nawyków użytkowników budynków 5% oszczędności).

Inwestycje najczęściej obejmują termomodernizację przegród zewnętrznych budynku oraz modernizację wewnętrznych instalacji i są chętnie realizowane przez polskie samorządy. Nierzadko towarzyszy im instalowanie odnawialnych źródeł energii, w tym przede wszystkim kolektorów słonecznych, wspomagających przygotowanie ciepłej wody użytkowej.

Miasta i gminy realizują projekty termomodernizacyjne z wielu względów, ponieważ racjonalizacja zużycia energii w budynkach oznacza zmniejszenie wydatków bieżących ponoszonych z budżetu gminy, a ocieplenie i zmodernizowanie obiektów poprawia komfort oraz warunki zdrowotne jego użytkowników. Jest to szczególnie istotne w przypadku takich budynków, jak szkoły, przedszkola, czy szpitale.

Nie bez znaczenia pozostaje też konieczność pełnienia przez sektor publiczny funkcji w zakresie oszczędzania energii, co podkreślono już w wielu dokumentach unijnych i krajowych oraz relatywnie duża dostępność środków pomocowych na działania termomodernizacyjne.

Wszystko to sprawia, że budynki użyteczności publicznej w całej Polsce zyskują między innymi dodatkowe ocieplenie, sprawniej działające instalacje i odświeżony wygląd. Jednak jest też i druga strona medalu.

Mianowicie wielu projektów termomodernizacyjnych nie realizuje się w efektywny sposób, a ich rzeczywiste rezultaty (ekologiczne, ekonomiczne i społeczne) odbiegają od założonych.

Raport NIK o termomodernizacji

Opublikowany w kwietniu roku 2015 raport Najwyższej Izby Kontroli pokazuje, że średni okres zwrotu nakładów inwestycyjnych z inwestycji modernizacyjnych wynosi ok. 65 lat, a w przypadku niektórych projektów jest on znacznie dłuższy.

Wynika to z błędów popełnionych na etapie planowania inwestycji (priorytetyzacja budynków, ocena sytuacji wyjściowej, przygotowanie projektu), realizacji (wybór i komunikacja z wykonawcą, nadzór nad realizacją inwestycji) oraz monitorowania (analiza i weryfikacja danych, wybór właściwych wskaźników monitoringowych).

Gminy mają też problem z integracją różnego typu rozwiązań w celu pełnego wykorzystania potencjału oszczędności energii, charakteryzującego ich budynki.

Rozwiązanie tych problemów wymaga nawiązania dialogu pomiędzy samorządami lokalnymi, a podmiotami, których wiedza i doświadczenie mogą pomóc w poprawie efektywności energetycznej budynków.

Chodzi tu o placówki naukowe oraz instytuty badawcze, klastry tematyczne, agencje energetyczne i rozwoju, organizacje pozarządowe, firmy prywatne zaangażowane w projekty termomodernizacyjne oraz instytucje finansujące.

Źródło: www.wspolnota.org.pl